आरोह अवरोह-१६

             "पहिले म बिदेश जान्छु।अलि-अलि पैसा कमाएपछि आए हुन्छ काठमाडौं।अहिलेको लागि तिमी गाउँमै बस्दै गर न है।"

मनोजले सम्झाउँदै भन्यो।
"अहँ,म कुनै पनि हालतमा घर या माइतमा बस्न सक्तिन।मेरा लागि सबै आफन्त पराई भैसके।गाउँमा मेरो लागि कतै पनि बास छैन।भोलि विहानै आउँदैछु।कि त मलाई भिन्न निकालेर राख।नत्र भने तिमी जहाँ छौ,मलाई पनि त्यहीं राख।"

आफ्नो जिद्दीपूर्ण अडानलाई यथावत कायम राख्दै भनें।
"हैन तिमी किन जिद्दी गर्छ्यौ?कुरा बुझ्ने कोसिस गर न।यस्तो हालतमा तिमी काठमाडौं आएर के गर्छ्यौ?लौ बर्बाद/डामाडोल बनाउने भयौ तिमीले।"
"अरु कुरा केही जान्दिन।म आउँदैछु।भोलि मलाई लिन बसपार्कमा आउनु।"

यति भनेर मैले फोन राखें।
सही/गलत कस्तो निर्णय लिएँ?आफैं अन्योलमा/अनभिज्ञ थिएँ।तर त्यो निर्णय धेरै भोगाइ/सोचाइ पश्चात् लिएकी थिएँ।दिमाग नभई दिलले लिएकी थिएँ।थाहा थियो-आगामी दिनहरु उत्तिकै जटिल र चुनौतीपूर्ण हुनेछन्।आँखा चिम्लेर त्यो मार्गमा हाम्फाल्नु बाहेक मसंग अर्को कुनै विकल्प थिएन।मेरो जिद्दीको अगाडि मनोज निरीह साबित भयो।उसको केही सीप चलेन।अन्ततः काठमाडौं आएरै छाडें।

                बसपार्कमा लिन मनोज आइसकेको थियो।कुर्ता-सुरुवाल र चप्पल लाएकी।कपाल राम्ररी कोर्न नभ्याएकी।दुब्ली-पातली मृगको झैं ज्यान।नयनहरु भित्र गढिएका।पछाडि काँधमा बच्चाको कोक्रो।थाप्लोमा कोक्रोको नाम्लो।साथमा झिटीझाम्टी र पोकाहरु।एउटी पहाडिया नारी नेपालको मुटु मानिने राजधानी काठमाडौं आएकी थिईन्।देख्ने जो कोही पनि त्रसित भए होलान्।पृथ्वीको बासिन्दा नभई अरु कुनै ग्रहबाट आएकी जस्ती।भ्रममा परे होलान्।शहरका शिक्षित,सभ्य र आधुनिक पहिरनमा सजिएका केही युवाहरु मतिरै क्वार्क्वार्ती हेरिरहेका थिए।मानौं म त्यहाँ उनीहरूलाई चटक देखाउँदै छु।सायद उनीहरूको नजरमा एउटी पाखे नारी थिएँ।हुन त पहिलो नभएर दोस्रो पटक काठमाडौं आएकी थिएँ।पहिलोपटक बरु त्यस्ती देखिएकी थिईन।दोस्रोपटक आउँदा भने समय/परिस्थितिले हालत त्यस्तो बनाएको थियो।माइक्रोबस चढेर हामी कपनस्थित मनोजको दाइको कोठामा पुग्यौं।

                दाइ बिदेश गैसक्नुभएछ।भाउजू मात्र हुनुहुन्थ्यो।रातको खाना पश्चात् बहस शुरु भयो-मेरो काठमाडौं बसाइँलाई लिएर।
"ओमु!तिमी आउन त आयौ ठिकै छ।केही बिग्रेको छैन।केहीदिन घुमफिर गरेर दस-पन्ध्र दिनमा गाउँ फर्क है?यहाँ कहाँ,कसरी गुजारा चलाउने?"

मनोजले अनुहारमा चिन्ताको पहाड बोकेर सम्झायो।
"गाउँ नफर्किने गरेर आएकी छु।कुनै पनि हालतमा फर्कन सक्दिन।फर्किने भए त आउने नै थिईन नि।धेरै सोचबिचार गरेर अन्तिम निर्णय पश्चात् आएकी हुँ।मेरो निर्णय कुनै हालतमा परिवर्तन हुने छैन।"

मेरो अडान यथावत थियो।
त्यतिनै बेला ल्यान्डलाइन फोन बज्यो।भाउजूले उठाएर कुरा गर्नुभयो।हामी त्यहाँ आएको जानकारी गराउनुभएर होला फोन मनोजलाई थमाइदिनुभयो।
"ए,हजुर दाइ नमस्ते।अँ-अँ आएकी छे।यतै बस्ने गरी आएकी रे।खै कसरी चलाउने हो कि जिन्दगी।तपाईंले एकपल्ट सम्झाउनु न।हो र?मैले त कति सम्झाइसकें।मान्ने हैन मैले के गर्नु?ए...एक किलो टमाटरको मूल्य?छ नि के गर्ने।ल-ल सकेसम्म सम्झाउँछु।ल-ल हुन्छ।"
उताबाट दाइले खै के भन्नुभयो,भेउ पाईन।तर वाक्यहरु सुन्दा पक्कै पनि दाइले मेरो आगमनप्रति असन्तुष्टि ब्यक्त गर्नुभएको स्पष्ट भयो।यतै बस्ने गरी आएकी भनेपछि दाइले पक्कै आफ्नै कोठामा बस्ने गरी आएकी रहिछे भन्ठानेर मुटुको धड्कन तेज भएको हुनुपर्छ।फेरि बीचमा टमाटरको कुरा कहाँबाट आयो,केही बुझिन।सायद हाम्रो हैसियत टमाटर समेत खरिद गर्न नसक्ने अवस्थाको हुँदा किन राजधानी बस्न आएका होलान् भनेर सोच्नुभएको होला।यतिसम्म अनुमान लगाएँ।सायद हाम्रो बाध्यता,गरिबी,लाचारिता र विवशतामा साथ दिनुपर्ला भनेर डराउनुभएको थियो।देओस् पनि कसरी?आखिर संसारका सबैले बलेकै आगो ताप्ने न हुन्।हुनेखानेहरुलाई जसले पनि सम्झिन्छन्।बोलाउँछन्।खुवाउँछन्। पिलाउँछन्।तर हुँदा खानेहरुलाई कसले सम्झिने?सबैजना लगानी गर्छन्।केही प्रतिफलको आशमा।हामी जस्तो हैसियतविहीन मान्छेबाट के प्रतिफलको अपेक्षा गर्न सकिन्थ्यो र?जे भएपनि हामीले त्यो रात त्यहीँ गुजार्यौं।

                  कहिले बौद्ध।कहिले कपन।कहिले भक्तपुर।आफन्तहरुकोमा गएर छाक टार्ने क्रम शुरु भयो।सायद हाम्रो जस्तो दु:ख,पीडा र भोगाइ अरु कसैको नहोला।
"ओमु!यसरी कति दिनसम्म चल्छ र?जसरी भएपनि,जस्तोसुकै काम भएपनि यथाशीघ्र बिदेश जान्छु।"
एकदिन मनोजले आँखा टिलपिल पार्दैै भन्यो।
"जान त जाने तर दुई सालमा नलागेको भिषा दुई दिनमा कसरी लाग्ला त?तिमी आफैं सोच त।बिदेश जान्छु भनेर लागिपरेको कति भयो?भएको पैसा पनि यता/उता घुमेर सिध्यायौ।"
"लाग्दैन त मैले के गर्ने?बिदेशको लागि कुन म्यानपावर धाईन? कहाँ-कहाँ अन्तर्वार्ता दिईन?गाडी चढ्ने पैसा नभएर हिंड्दा-हिंड्दा कति वटा जुत्ता-चप्पलहरुको ज्यान गए होलान्?सुन्धारा देखि बौद्धसम्म पैदल हिंडेर आएको छु।सबै कोसिस विफल भएपछि मैले के गर्नु त?"

"ठिकै छ,कोसिस गर्दै गरौंला केही छैन।तर आजको हाम्रो बास कता होला?दाइकोमा पनि अस्ति भर्खरै चारदिन बसियो।माइली दिदीकोमा पनि तीनदिन भैसक्यो।अब कसकोमा जाने हो छाक टार्न?"
मनमा पीडाहरुको ज्वारभाटा भएपनि हाँस्दै ठट्यौली पारामा भनें।
"भक्तपुर राधा दिदीकोमा जाने हो त आजको लागि?फेरि त्यहाँ गएपछि दुईचार दिन त बस्नैपर्छ।नत्र त्यत्रो खर्च गरेर फाइदा हुन्न।"
"जाऔं न त केही दिनको लागि।तर धेरै दिनसम्म छोरी सहित हामी तीनजना पाहुनाको रुपमा बस्दा उहाँहरुलाई पनि गाह्रै हुन्छ नि।यो महँगीको शहरमा कोठाको भाडा तिर।छोराछोरी पढा।खाउ,लाउ।कसरी सहज छ त जीवन?"

"ओमु!मसित जम्मा पचास-साठी रुपियाँ छ-पैसाको नाममा।भक्तपुर जाँदा,बसको भाडा तिर्दा फर्किने पैसा पनि नहोला।फेरि यो शहरमा कसले ऋण पत्याउनु हामीलाई।होस,भक्तपुर नजाऔं हामी।पैसाले भ्याउँदैन।"
"त्यसो भए आजको लागि यतै दिदीकोमा बसौं।जेसुकै भनेपनि सहेर बसौंला।"
"म दुईचार दिनमै जसरी भएपनि बिदेश जान चाहन्छु।काम जस्तोसुकै होस्।मतलब भएन।जेपनि गर्न तयार छु।"
त्यतिबेला म भन्दा पनि ऊ तनाबमा देखियो।

             म काठमाडौं पुगेको हप्तादिन नहुँदै ऊ साउदी जाने तरखरमा लाग्यो।दलालले मान्छे यथाशीघ्र चाहिएको र साउदी एम्बेस्सी नेपालमा नभएकोले बङ्गलादेश गएर त्यहीँबाट तुरुन्तै भिषा लाएर जानुपर्ने बतायो।पेट्रोलपम्पको लागि जम्मा लागत नब्बे हजार तिर्नुपर्ने भयो।पैसाको नाममा जम्मा सय रुपियाँ थियो।आफान्तहरुबाट दस-बीस हजार र कसैबाट सुन लिएर एकलाख रुपियाँ जम्मा गरियो।पैसा लिएर सामाखुसी स्थित गोल्डेन इन्टरनेसनल म्यानपावरमा गयौं।
"हामी पैसा साउदीमा पुगेपछि मात्र दिन्छौं।किनभने अहिले भिसा केही लागेको छैन।"
"हुँदैन,कहाँ हुन्छ त्यसरी?तिमी मात्र हो र साउदी जाने?अरु पनि पाँच जना छन्।सबैले पैसा बुझाइसके।तिमीहरूको बङ्गलादेशको भिसा लागिसकेको छ।त्यहाँ दुईदिन बसेपछि तुरुन्तै साउदी उड्नुपर्छ।पैसा बिना काम हुन्न।
"ल त्यसो भए हामी भोलि उड्नुभन्दा पहिले यही आएर पैसा बुझाउँछौं।"
"त्यसो भए टिकटको पैसा दस हजार आजै दिनुस्।बाँकी पैसा भोलि दिए हुन्छ।ढुक्कसँग पैसा बुझाए हुन्छ भाइ।तिमी भाग्यमानी रहेछौ।राम्रो काममा जाँदैछौ।"
दलालले तोरीको तेल लाएर मख्ख बनाउँदै भन्यो।दङ्गदास हुँदै दसहजार रुपियाँ बुझायौं।बाँकी पैसा अर्कोदिन/उडानको दिन बुझाउने शर्त स्वीकार्दै फर्क्यौं।

              मनोजको लागि अत्यावश्यक पाँचहजार जतिको सामान खरिद गरियो।अर्को दिन विहानै उसको बिदाइ कार्यक्रम भयो।एकसयको नोट नानीको हातमा राखिदिंदै दुईपल्ट हातमा फुक्यो।म्यानपावरमा बुझाएर बच्ने पाँच हजार रुपियाँ थमाएर ऊ हामीबाट बिदा भयो।

"भाइ!राम्रोसँग जाऊ।यहाँको चिन्ता लिनुपर्दैन।"
माइलीदिदीले भन्नुभयो।
ट्याक्सी नजिकै पुगेर स्वीकृतिको शीर हल्लायो।बिदाईका हातहरु निकै बेरसम्म हल्लाइरह्यौं।मेरो मुटु बेस्सरी दुख्दैथियो।मुटुको एउटा टुक्रा टुक्रिएर जाँदै थियोे।बाहिर टन्टलापूर घाम लागेपनि सारा संसार अन्धकार सिवाय केही देखिन।मेरो जिन्दगीको सूर्य अस्ताइसकेको थियोे।उदाउने विहानीको कुनै ग्यारेन्टी थिएन।आफन्तकाहरुका आँखाबाट तामाकोशी र सुनकोशीहरु बगे।मेरा आँखाबाट भने एकैचोटि सप्तकोशी बगिरह्यो धेरैबेरसम्म।तर आँशु
बगाउनुको कुनै औचित्य थिएन।आँशु पुछिदिने एकजना पनि ओझेलमा परिसकेको थियो।छोरी बामे सर्न छोडेर टुकुटुकु मात्र हिंड्न लागेकी थिई।दौडेर जान खोज्दै थिई।सानो खाल्डोमा परेर लडी।म पनि त्यतै ब्यस्त भएँ।

                एकदुई घण्टासम्म हामी गफ गरेर बस्यौं।सबै आ-आफ्ना गन्तव्यतिर लागे।म भने नानीलाई दिदीको कोठामा सुताएर एक्लै मूर्छा पर्दै/रुँदै/टोलाउँदै बस्न थालें।ऊ बिनाको जीवन खल्लो र निरस लाग्न थाल्यो।ब्यर्थमा उसलाई बिदेश पठाइएछ जस्तो लाग्यो।खुरुरु कुदेर उसलाई फर्काउँ झैं लाग्यो।तर त्यतिन्जेलसम्ममा उसले बङगलादेशको जहाज चढिसकेको थियो होला।
"प्यारा!तिमीलाई बिदेशको मरुभूमिमा धकेल्ने उदेश्य कदापि थिएन।सधैं तिम्रै काखमा रमाउन चाहन्थें।तर हाम्रो बाध्यता र परिस्थितिले हामीलाई अलग बनायो।देशको स्थितिले भगायो।विवशताले बिछोड गरायो।प्यारा! तिमी कहिले आउँछौ?"
अर्धचेतनमा यस्तै बर्बराएँ।राती खाना खाने बेला मैले यस्तै भन्दै थिएँ रे।दिदीले सुनाउँदै हुनुहुन्थ्यो।दुई गाँस खाएर फाल्दिएँ।नत्र त्यो पनि रुच्ने थिएन होला।छाती चुस्दै गरेको नानीलाई सम्झेर मात्र जबर्जस्ती खाएँ।

                 बङ्गलादेश गएको दस दिनपछि मनोजले सानी दिदीकोमा फोन गरेर खबर छोडेछ।अबको केही दिनपछि साउदी जाँदैछ रे।स्वदेश छोडेको ठ्याक्कै छब्बीसौं दिनमा साउदीबाट फोन गरेछ।दिउँसोको तीनबजे फोन गर्ने खबर छोडेको थियो।तोकेकै समयमा सानी दिदीकोमा गएर बसें।फोन पन्ध्र मिनेट ढिलो आयो।
"ओमु!मलाई त दलालले नराम्रोसंग मरुभूमिको दलदलमा फसायो।पेट्रोलपम्पको काम भनेर अर्कै काममा धसायो।यहाँको भाषामा 'मजरा' भन्छन्।बगैंचा जस्तै हो।तर अग्ला-अग्ला रुखहरु हुन्छन्।काँडै-काँडा भएका।जसलाई 'नख्खल' अर्थात नेपालीमा खजुर भन्छन्।काँडाहरु धारिला छुरा भन्दा पनि डरलाग्दा हुन्छन्।ती रुखहरुमाथि चढेर सुकेका हाँगाबिंगा र काँडाहरु काट्नुपर्छ।अनि खजुर पाकेपछि टिपेर प्याकिङ गर्नुपर्छ।यहाँ मजरामा बाख्रा,कुखुरा,गाई,घोडा,खरायो र ऊँटहरु पनि पालेका हुन्छन्।जसलाई दानापानी र घाँस काटेर ख्वाउनुपर्छ।यहाँको अरबी साहुको नोकर भएको छु।साहु पनि एकदमै कचकचे र हरामी छ।बिहान पाँच बजेदेखि काम शुरु हुन्छ।दिउँसोको एक बजे आधा घण्टाको लागि खाना खाने समय दिन्छ।फेरि रात नपरेसम्म जोत्तिनुपर्छ।दिनको १५/१६ घण्टा खट्नुपर्छ।पाकेको महिनाको तलब पनि दिन गाह्रो मान्छ।उल्टै थर्काउँछ।तलब लिने दिन त मार्ला झैं गर्छ रे।पुरानो साथीले भनेको।तलब पनि एकदमै न्यून छ।जम्मा सुख्खा ५०० रियाल।खाना आफैंले किनेर पकाएर खानुपर्छ।२०० रियालले पनि खाना पुग्दैन।फोनसोन गर्दा त ३०० रियाल अर्थात नेपाली ५/६ हजार मुस्किलले बचाउन सकिन्छ।सायद म फर्केर आउँछु होला।तर अर्काको ऋण झ्याम्मै एकलाख लिएका छौं।कसरी तिर्ने?ऋण काढेर त्यही पैसाले आफू बेचिएको छु।फोन गर्न उत्तिकै महँगो छ।प्रति मिनेट ४ रियाल काट्छ।जुन नेपाली ८० रुपियाँ हो।त्यसैले तिमीलाई महिनाको एक-दुईचोटी मात्र फोन गर्न सक्छु।म त नरकमै फसेको छु ओमु।फर्केर आउन पनि तिमी काठमाडौं बस्ने गरी आएकी छ्यौ।अर्काको ऋण पनि ब्याजमा टनक्कै लिएका छौं।दिनप्रतिदिन ऋणमाथि ऋण थपिंदै जान्छ।अर्को देशमा पनि तत्कालै जान सकिन्न।पैसै चाहिन्छ।त्यो दलालबाट पैसा उठाउन सकिएला भनेर सोच्न सम्म नसोचे हुन्छ।त्यो त खुंखार दलाल रहेछ।तैपनि ऊ बङगलादेशमा बस्छ।कसरी सम्पर्क गर्ने?नआउनु आइहालियो।अब ऋण चुक्ता भएपछि मात्र आउँछु।के गर्नु ओमु?समय सधैं आफ्नो पक्षमा नहुँदो रहेछ।समय र परिस्थितिको दास हुनुपर्ने रहेछ मान्छे।समयले नै औंलाको टुप्पोमा नचाए झैं नचाउने रहेछ।आफूले नचाहेको काम गराउने।हिंड्न मन नलागेको बाटोमा हिंड्न बाध्य बनाउने रहेछ।त्यहाँ तिमीहरु राम्रोसँग बस।छोरीको राम्रो ख्याल राख।अर्को महिना जसरी भएपनि थोरै पैसा पठाउँछु।तिमीले छुट्टै कोठा लिएर बस।दिदीहरुकोमा कति बस्नु?एकदिन हैन,दुईदिन हैन।तिमीले त्यहाँ कुनै पीर-चिन्ता लिनुपर्दैन।म यहाँ एकदम ठिकठाक छु।अहिले बानी नपरेसम्म अलि गाह्रो हो।बानी परेपछि सबै ठिक हुँदै जानेछ।यदि कामै गर्न सकिन भने म फर्किहाल्छु।"

कुरा सुनेर सगरमाथाको टुप्पोबाट एकैचोटि फेदीमा झरेझैं भएँ।दु:खमाथि दु:ख,पीडामाथि पीडा

थपियो।च्छो-रोल्पा तालझैं भए नयनहरु।डाँको छोडेर रुन मात्र सकिन।आफूले आफूलाई सम्हाल्ने भरपूर कोसिस गरें।तैपनि मुटु दुखिरह्यो।छाती चर्किरह्यो।सपनाको संसारमा आगो लागेर भतभती पोल्यो।खरानी भयो।मेरो छातीमाथि ताँबेको पहाड खसैझैं भयो।

"भो,बस्नुपर्दैन मनोज।तुरुन्त फर्केर आऊ।म तिम्रो दु:ख देख्न,सुन्न सक्तिन।बरु खोले खाएर दु:ख-सुख बाँडेर बसौंला।मलाई धनसम्पति चाहिएन।बस तिमी भए पुग्छ।तिमी त्यहाँ मरुभूमिको दलदलमा फस्दा म यहाँ चैनको निद्रा निंदाउन सक्तिन।तिमी त्यहाँ पलपल रोएर ज्यानको बाजी थापेर काम गर्दा म यहाँ कसरी हाँस्न सकुँला र?तिम्रै पीर र चिन्ताले दिनदिनै-पलपल मरेर जिउन बाध्य हुन्छु।तिमीले त्यहाँ दु:ख पाउँदा यहाँ मेरो शरीर गल्छ।थाकेर लल्याकलुलुक हुन्छ।बिन्ती मनोज!मलाई नतड्पाउ।म त मरेतुल्य हुँदैछु।तिम्रो हालत सुनेर।तुरुन्तै फर्केर आऊ।"

मैले रुँदै-चिच्याउँदै भनें।
"हैन ओमु।अहिले काम गर्नैपर्छ।फर्केर एकलाख ऋण कसरी तिर्ने?फेरि ऋण कसले पत्याउने?यसै त लागेको ऋण तिर्न नेपालमा बसेर त सम्भबै छैन।बिदेशै जानुपर्छ।अहिल्यै फर्कें भने दुनियाँले कुरा काट्न शुरु गर्नेछन्।दुष्मनहरु रमाएर सलबलाउने छन्।पुलकित भएर दिपावली मनाउनेछन्।खुचिङ भन्ने छन्।हामी कमजोर हुनेछौं।उनीहरू शक्तिशाली हुनेछन्।कतिपयले काम गर्न नसकेर फर्केको नामर्द भन्नेछन्।मेरो कर्तव्य,जिम्मेवारी, उतरदायित्व र क्षमतामाथि नै हजारौं प्रश्नहरु उठ्नेछन्-उठाउनेछन्।दुनियाँले सोध्नेछन् -के,कहाँ,कसले,कस्तो,किन,कसरी र नानाथरी।अगाडि 'बिचरा' भनेपनि पछाडि खोइरो खन्नेछन्।त्यसैले दुनियाँको मुख टाल्न पनि मैले काम गर्नैपर्छ।"
यति भन्नासाथ फोन काटियो।फेरि आएन।म आँतिएर रोएँ,कराएँ।अन्ततः थाकेर लखतरान भएर भुइँमा थचक्क बसें।सोचाइहरुको छालसंगै बग्न थालें।सानी छोरीले आफ्नो नौनी जस्तो कमलो र कलिलो हातले मेरो आँखाको आँशु पुछिदिई।झनझन दु:खहरुको आँधीहुरीसंगै पीडाहरुको वर्षा हुन थाल्यो।
"किन के भयो र बुहारी?किन विलाप गरिरहेकी?मनोजलाई ठिकै छ रे?"

सानी दिदीले सोध्नुभयो।
"मनोजको काम अलि दु:ख छ रे दिदी।फर्केर आऊ भनेको प्रसंग नटुङ्गिंदै फोन काटियो।"
भएभरको सबै कहानी सुनाउन चाहिन।
"बिदेश भन्ने कुरा सुख त कहाँ हुन्छ र?दु:ख नगरी पैसा बोटमा टिप्न पाइने हो र?जहाँ पनि दु:ख गर्नैपर्छ बुहारी।पीर नगर।सबै ठिक हुँदै जानेछ।"

दिदीले सान्त्वना दिनुभयो।
तर दिदीलाई के अवगत?मनोजको दु:ख, पीडा र व्यथा?

                  मनोजको कुरा बिल्कुल सही थियो।दुनियाँलाई दु:ख सुनाए आफन्त भनौंदाहरु पनि अगाडि रोए जस्तो गरेर पछाडि हाँस्छन्।कुरा काट्छन्।अरुलाई सुनाएर केही गर्ने पनि हैन।यदि फर्कन चाहेमा ऊ आफैं फर्कन सकिहाल्थ्यो।मनभित्र चिन्ताहरुको पहाड खडा भयो।उसले उच्चारण गरेका  प्रत्येक शब्द-शब्द केलाउँदा,याद गर्दा मन रोएर अरब-सागर बन्थ्यो।रातमा सिरानी भिजेर फेवाताल हुन्थ्यो।दिनहरु कहालीलाग्दा/उराठलाग्दा हुन थाले।दिउँसो भने दिदीको पसलमा हल्काफुल्का सघाउँथें।तर रात परेपछि छातीभित्र यादहरुको बाढी आउँथ्यो।आँखाबाट झरेको आँशुले संगै लिएर बगाउँथ्यो।म डुवानमा पर्थें।
   
               सानैदेखि गीतको सौखिन भएकोले गाउँमा भएको सानो रेडियो पनि साथमै लिएर आएकी थिएँ।एकदिन खाना खाएर दिउँसो १२ बजेतिर रेडियो बजाएर मन बहलाउँदै थिएँ।रेडियोमा नेपाली लोकगीतहरुको कार्यक्रम आयो।
बज्न थाल्यो।
"वनमा काँडा छ,बिरानो नसम्झ माया गाढा छ।"
उसकै यादहरुको ज्वारभाटा आएर छातीलाई छिया-छिया बनाउन थाल्यो।अचानक फोटोको एल्बमबाट उसको फोटो निकालेर चुमिरहें।कसैले ढोकामा ढकढक्याउन थाल्यो।हतार-हतार फोटो लुकाएर ढोका खोलें।दिदी आउनुभएको रहेछ।फोटो त लुकाइसकेकी थिएँ।तर एल्बम भने पलाङमाथिनै भएकोले उहाँले एल्बमतिर नजर लाउनुभयो।तर केही बोल्नुभएन।चोर पक्डिएको थियो।तर बिना सजाय मुक्त भएँ।

                 कोठामा मनोजको दिदी,भेना, तीन भान्जी, म र मेरी छोरी सहित सात जना सदस्यहरूको वृहत् परिवार।तर उसको अनुपस्थितिमा कोठा खाली-खाली।शून्य-शून्य/निर्जन/निस्पट्ट।भित्तामा एउटा फिल्मको पर्दाझैं बनाएर त्यहीँ पर्दामा मनोजसित बिताएका हरेक पल र क्रियाकलापहरुको चलचित्र हेर्ने गर्थें।आँखा चिम्म नगरीकन हेरिरहन्थें-मध्यरातसम्म।कतिखेर भुस् हुन्थें पत्तै हुन्नथ्यो।

               करीब दुई महिना पाश्चात फेरि मनोजको फोन आयो।हामीसंग ल्यान्डलाइन र मोबाइल केही थिएन।सानी दिदीकोमा फोन आउने खबर छोडिएको थियो।
"ओमु,त्यहाँ के कस्तो छ नानी र तिमीलाई?"
"सबै ठिकै छ।बरु त्यहाँ तिमीलाई कस्तो छ?काम कस्तो छ अहिले?"
"पहिलेको भन्दा बानी परेर अलि सहज भएको छ।मैले जम्मा १२ हजार रुपियाँ पठाएको छु।निकालेर चलाऊ।पैसाको नम्बर टिप त।यहाँ मेरो बारेमा कुनै पीर-चिन्ता लिनुपर्दैन।आँत्तिनु पर्दैन।अहिले यो पैसाले कोठा भाडामा लिनु।चाहिने सामानहरु किन्नु।ऋण बिस्तारै तिर्दै गरौंला।फोनमा धेरै पैसा सकिन्छ।मैले चिट्ठी पनि पठाएको छु।चाँडै पुग्छ होला।यहाँ मरुभूमिमा अरुको हालत देख्दा मेरो काम त सजिलै रहेछ।लगातार दुई-तीन सालसम्म काममा गोरु र गधा भन्दा पनि बढ्ता जोत्तिएर,दिनको दुइटा सुख्ख रोटी खाएर,मरीतरी काम गर्दा पनि साहुले सुक्को पैसा नदिएर नेपाल खेदेको पनि देखें/सुनें।अझ त्यति मात्र नभएर हजारौं नेपाली दाजुभाइहरु मरुभूमिको पचास डिग्री तापक्रममा भेडा-बाख्रा चराउन विवश रहेछन्।भनेको बेलामा खाना र तलब नपाएर जिउँदो लास भएर काम गरिरहेका छन्।कतिलाई त साहुले हातपात गरेको,रिसको झोकमा कुटेर मारेको कहानी पनि सुनें।नेपालबाट बिदेश भनेको के-के न होला भनेर आईन्छ।तर यहाँ बजारको मुख हेर्नलाई त मुस्लिमहरुको इद नै आउनुपर्छ।हजारौं नेपालीले मरुभूमिको जंगलतिर गोठालो भएर बस्नुपरेको तथ्य यहाँ आएर उजागर भएको छ।तर मेरो काम भने शहरबाट नजिकै छ।अरुको मजरामा बिजुली बत्ती पनि छैन,लालटिन बालेर बस्नुपर्छ।बोटबिरुवामा पानी हाल्दा बोरिङ गरेर मेशिनको सहयताले पानी निकालेर पाइपको माध्यमबाट बोट-बोट्मा पुर्याईन्छ।तर मेरो त्यस्तो छैन।बिजुलीबत्ती झिलिमिली देख्न पाईन्छ।अरुको मजरामा फ्यानसम्म पनि उपलब्ध छैन।फ्यान चल्न पनि बिजुली नै चाहिन्छ।मेरो कोठामा शित्तल एसी जडान गरिएको छ।मलाई केही दु:ख छैन।ल म अहिलेलाई राख्छु।मोबाइलमा पैसा सकिन लाग्यो।"

यति भनेर उसले फोन राखिहाल्यो।मनबाट कति धेरै व्यथाहरुका सुनामी तँछाड-मछाड गरेर निस्कन खोज्दै थिए।तर अनायासै विवशताको विशाल ग्रेटवाल खडा भैदियो।दुईचार वाक्य भन्दा बढ्ता ओकेल्नै पाईन।

"मनोज तिमी कस्तो ठाउँमा फस्यौ?न त राम्ररी कुरा गर्न सकिन्छ न भेट्न नै।के तिमीले भने जस्तो तिम्रो काम अरुको भन्दा राम्रो र फरक छ त?हैन होला मनोज।सायद तिम्रो पनि काम अरुको जस्तै होला।अरुको जस्तै दु:ख तिमीलाई पनि होला।मैले कसरी पत्याउँ कि तिम्रो काम राम्रो छ भनेर?सायद तिमीले सुनाएको हजारौं नेपालीहरुको कथा तिम्रो पनि कथा हो कि!मैले कसरी थाहा पाउने भन त?सत्य कुरा किन भन्दैनौ मनोज?कुरा घुमाई-फिराई किन गर्छौ?सीधा कुरा किन गर्दैनौ?यथार्थ कुरा भन न मनोज।म यहाँ पागलझैं भैसकें।"
यस्तै कुराहरु भन्न नपाई फोन काटियो।काटियो के भन्नु-उसले काट्यो।भेट्नु त धेरै टाढाको विषय थियो।कुरासम्म दिल खोलेर गर्न सकिन।धेरै प्रतिक्षा गर्नु थियो।तड्पिनु थियो।सम्झेर प्रतिक्षाको बाँध फुट्न खोज्थ्यो।आशा मरेर आउँथ्यो।

                मनोजले पठाएको पैसा त हात लाग्यो।तर उसको दु:ख र पसिनाले कमाएको पैसा चलाउन कति पनि मजा आएन।धेरै पल्ट सोचेर/बिचार/मनन गरेर पनि त्यो पैसा चलाउने हिम्मत ममा आएन।तर बाध्यताको सामू घुँडा टेक्नै पर्यो।१२ सयमा पुरानो पलाङ किनें।अरु केही रकमले कराइ,थाल,डेक्ची र सानो स्टोभ किनें।डस्ना,तन्ना र तकिया चाहिँ केही आफन्तहरुले सहयोग गरे।महिनाको १५०० पर्ने कोठा भाडामा लिएर हामी आमा र छोरी त्यो चिसो/सुनसान/विरक्तिलो कोठामा जीवन गुजार्न थाल्यौं।

                 काठमाडौं यस्तो ठाँउ रहेछ जहाँ चलाख,धुर्त र फटाहा गरिबहरुले सोझा र सीधा गरिबहरुलाई जालमा फसाएर नराम्रोसंग ठग्छन्।सीप सिकाएर रोजगारीको ग्यारेन्टी गरिदिने बहानामा एउटा कम्पनीले १५०० रुपियाँ ठगिहाल्यो।अलिअलि भएको पैसाले पनि कपडा किनें।त्यसपछि एउटा गरिब र बेरोजगार परिवारको दु:खद कहानी शुरु भयो।कोठा त लिएँ।बौद्धको रामहिटीमा।तर कोठाले खाना दिने कुरा भएन।साथमा कहिलेकाही एक कौडी पनि हुँदैनथ्यो।पसलमा विभिन्न थरीथरीका तरकारीहरु सजाएर राखिएका हुन्थे।तर मेरो हैसियतले किन्न सक्ने भनेको बन्दाकोभी मात्र थियो।पाँच रुपियाँमा एउटा सिंगो बन्दा किनेपछि एक हप्तासम्म चल्थ्यो।